Vay tiền là một giao dịch dân sự khá phổ biến tuy nhiên nhiều người đã lợi dụng sự thiếu hiểu biết cũng như sự cấp thiết của bên vay và đưa ra mức lãi suất rất cao.Vậy, cho vay với lãi suất bao nhiêu thì bị xem là cho vay lãi nặng và hành vi đó bị xử lý như thế nào? Hãy cùng Luật Nguyễn Cảnh nhìn nhận vấn đề này dưới góc độ pháp lý:
1.Cho vay nặng lãi là gì?
Cho vay nặng lãi còn được gọi là cho vay “lãi nặng”. Hình thức cho vay mà không thông qua hệ thống ngân hàng, không có đăng ký kinh doanh cũng như chưa được cấp phép và không chịu sự quản lý chính thức bởi bất cứ cơ quan quản lý Nhà nước nào. Đây là hình thức cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong BLDS.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Nghị quyết 01/2021/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán nhân dân tối cao thì: “Cho vay lãi nặng” là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại khoản 1 Điều 468 của Bộ luật Dân sự.
Điều 468 Bộ luật dân sự 2015 có quy định về lãi suất vay như sau:
”1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận.
Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác…
Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.”
Mức lãi suất cao nhất tại BLDS 2015 là 20%/1 năm do đó người nào cho vay với mức lãi suất từ 100%/1 năm thì được xem là hành vi cho vay nặng lãi.
2. Các yếu tố cấu thành và hình phạt tội cho vay lãi nặng
a) Các yếu tố cấu thành tội cho vay lãi nặng
- Thứ nhất, khách thể của tội phạm
Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự xâm phạm đến trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước về tín dụng “mà cụ thể là trật tự trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ, qua đó xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người vay” hay được gọi là hoạt động “tín dụng đen”.
- Thứ hai, mặt khách quan của tội phạm
Hành vi khách quan của Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự thể hiện ở hành vi: Cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong BLDS, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng trở lên;
Theo quy định tại Khoản 1 Điều 468 BLDS thì lãi suất trong hợp đồng vay được xác định như sau: “Lãi suất vay do các bên thỏa thuận. Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp pháp luật liên quan có quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực…”
Như vậy, có thể hiểu “cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong BLDS”, tức cho vay với lãi suất trên 100%/năm. Nghĩa là, các giao dịch vay mà lãi suất từ 20%/năm trở xuống là giao dịch có lãi suất hợp pháp; các giao dịch có lãi suất từ trên 20%/năm đến dưới 100%/năm là giao dịch có lãi suất bất hợp pháp, nhưng chưa đến mức bị xử lý về hình sự; các giao dịch có lãi suất từ 100%/năm trở lên mới thuộc đối tượng để xem xét trách nhiệm hình sự. Vì vậy, theo quy định về mức lãi suất tối đa của BLDS, nếu lãi suất cho vay là từ 100%/năm trở lên thì hành vi cho vay có dấu hiệu của Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự. Tuy nhiên hành vi trên phải đi kèm điều kiện là số tiền thu lợi bất chính có được từ hành vi này là 30.000.000 đồng trở lên. Nếu trong giao dịch dân sự, người cho vay với lãi suất từ 100%/năm trở lên nhưng thu lợi bất chính dưới 30.000.000 đồng thì cũng không bị coi là người phạm tội và hành vi trên cũng không cấu thành tội phạm này.
- Thứ ba, chủ thể của tội phạm
Căn cứ vào Điều 9, Điều 12, Điều 201 BLHS 2015,ửa đổi, bổ sung 2017 thì chủ thể của Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự là chủ thể thường, nghĩa là chủ thể này có thể là bất kỳ người nào có đầy đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo quy định của BLHS là từ đủ 16 tuổi trở lên. Như vậy, căn cứ vào quy định của BLHS thì người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm này trong bất cứ trường hợp nào.
- Thứ tư, mặt chủ quan của tội phạm
Người phạm tội Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự thực hiện hành vi của mình với: Lỗi cố ý trực tiếp, tức là “người phạm tội nhận thức rõ được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, họ thực hiện một cách chủ động và mong muốn việc cho vay diễn ra”; không có trường hợp người phạm tội cho vay lãi nặng thực hiện tội phạm do vô ý, vì người phạm tội này bao giờ cũng mong muốn thực hiện hành vi phạm tội.
Người phạm tội Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự thực hiện hành vi của mình với: Động cơ vụ lợi (nhằm hưởng lợi về kinh tế).
b) Hình phạt tội cho vay lãi nặng
Như vậy, căn cứ Điều 201 BLHS 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định người nào cho vay từ gấp 05 lần trở lên so với mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật Dân sự, tức cho vay với lãi suất từ 100%/1 năm và thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng trở lên thì đủ yếu tố cấu thành tội cho vay nặng lãi và bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Mức hình phạt của tội này được chia thành hai khung, cụ thể như sau:
+ Khung một (khoản 1).
Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm. Được áp dụng đối với trường hợp phạm tội có đủ dấu hiệu cấu thành cơ bản nêu ở mặt khách quan.
+ Khung hai (khoản 2).
Phạm tội thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
+ Hình phạt bổ sung (khoản 3).
Ngoài việc phải chịu một trong các hình phạt chính nêu trên, thì tùv từng trường hợp cụ thể. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Trên đây là phần giải đáp cho câu hỏi: “ Cho vay lãi nặng có bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay không?” Nếu vẫn còn vấn đế vướng mắc liên quan đến hành vi cho vay lãi nặng, bạn đọc vui lòng liên hệ Luật Nguyễn Cảnh để được các chuyên gia pháp lý của Luật Nguyễn Cảnh tư vấn chi tiết.
Hoài Liêm
